نقش دانشگاهها و نظام آموزش عالی در تحقق شعار سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال آفرین»
نقش دانشگاهها و نظام آموزش عالی در تحقق شعار سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال آفرین»
ه گزارش دفتر رسانه و ارتباطات نهضت استادی بسیج قزوین در یادداشت استاد بسیجی محسن کشاورزترک با موضوع نقش دانشگاهها و نظام آموزش عالی در تحقق شعار سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال آفرین» آمده است:
مقدمه
مروری بر نامگذاری‌های ده ساله اخیر نشان می‌دهد غالب نامگذاری‌ها رنگ و بوی اقتصادی داشته‌اند، کما اینکه رهبری نظام در سخنرانی اخیر خود مسائل اقتصادی را یکی از چالش‌های بزرگ کشور در دهه اخیر معرفی کرد. تاکید و تمرکز بر مفاهمی چون اقتصاد مقاومتی، جهش تولید، رونق تولید، تولید ملی و امثالهم نشان از دغدغه مهم رهبری نسبت به مسئله معیشت مردم و اقتصاد کشور است.
نامگذاری سال ۱۴۰۱ به نام سال تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین بازهم تاکید رهبری بر موضوع معیشت را نشان می‌دهد، موضوعی که گرچه تکراری به نظر می‌رسد اما به توجه به استقرار دولت جدید و شکل‌گیری مجلسی انقلابی و جهادی انتظار می رود برنامه‌ریزی‌ها و ریل‌گذاری‌های بهتری برای تحقق اهداف مدنظر رهبری صورت گیرد. خوشبختانه دولت سیزدهم نشان داده با شناخت کافی از دیدگاه‌های رهبری خود را ملزم به تحقق این منویات می‌داند و از این رو انتظار می‌رود در سال پیش رو به صورت جدی تر در تصمیمات و رویکردهای همه ارگانها جاری شود. عنوان شعار سال تشریفاتی نبوده و بر اساس مطالعه و نظریات کارشناسی و نیاز روز و مانند تابلوی شرکت و ساختمان که معرف هویت فعالیت آن هست؛ بوده بایستی عمل کرد. دانشگاهها به عنوان مخاطب اصلی این شعار باید نقش ویژه‌ای برای تحقق شعار سال ایفا کنند و پارک‌های علم و فناوری نیز یکی از نهادهای مهمی هستند که لازم است بیشتر مورد توجه قرار گیرند.
ضرورت نامگذاری تولید
اقتصاد موتور محرک جامعه و تولید ماده محترقه این موتور است. در بند نخست توصیه سوم رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب که در بهمن‌ماه ۱۳۹۷ منتشر شد آمده است: «اقتصاد یک نقطه کلیدی تعیین‌کننده است… اقتصاد البته هدف جامعه اسلامی نیست، اما وسیله‌ای است که بدون آن نمی‌توان به هدف‌ها رسید. تأکید بر تقویت اقتصاد مستقل کشور که مبتنی بر تولید انبوه و باکیفیت و توزیع عدالت محور و مصرف به‌اندازه و بی اسراف و مناسبات مدیریتی خردمندانه است.»
آسیب‌شناسی از سرنوشت شعارهای سال در سنوات اخیر
طی چند سال اخیر عنوان محوری سال از سوی رهبر انقلاب موضوعات اقتصادی بوده است، به‌خصوص در چند سال اخیر که «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی»، «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل»، «اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال»، «حمایت از کالای ایرانی»، «رونق تولید»، «جهش تولید» و «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی» شعار سال بوده است.
به دنبال نامگذاری سال ۱۴۰۰، مجدداً ادارات بنر‌های بزرگی در ورودی خود نصب خواهند کرد و در صفحه نخست پایگاه اطلاع‌رسانی و در سربرگ‌های اداری خود درج می‌کردند، ولی میزان اقدام عملی‌شان محل ابهام بوده است که رهبر انقلاب در تبریک سال بدان اشاره کردند.
در سالهای گذشته کشور با چالش‌های مختلفی مواجه بوده است، سوء مدیریت و همچنین افزایش تحریم‌ها از سوی شیطان بزرگ، افزایش واردات بی‌رویه، به‌خصوص کالا‌های لوکس و مصرفی و همچنین کالا‌هایی که در داخل وجود داشته و نیاز به حمایت داشته‌اند، تعطیلی و یا کاهش تولید، رکود بازار و کاهش درآمد عمومی و به‌موازات آن رشد سرسام‌آور قیمت‌ها تا چند برابر که مشکلات معیشتی سخت و بی‌سابقه‌ای را برای مردم کشورمان رقم‌زده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۳۰ اسفندماه ۱۳۹۹ فرمودند: «البته این میزان جهش در حد انتظار نیست چراکه با وجود تحقق در کار‌های زیربنایی و سازندگی، نتیجه آن در اقتصاد عمومی و معیشت مردم مشهود و محسوس نشد، در حالی‌که انتظار بود جهش تولید گشایشی در زندگی مردم به وجود آورد.»
ابعاد شعار سال ۱۴۰۱
رهبر انقلاب اسلامی در سخنرانی تبریک آغاز سال ۱۴۰۱ شعار سال جدید را «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» تعیین کردند. این شعار دارای سه بخش میباشد.
الف – تولید
تولید از ریشه لغوی ولد و به مفهوم ایجاد کردن، به وجود آوردن و زایش است که در حوزه‌های مختلف موضوعیت دارد؛ که موردنیاز هر جامعه‌ای است و دولت‌ها برای تأمین آن از طریق تولید داخلی یا واردات از سایر کشور‌ها اقدام می‌کنند.
تولید در نامگذاری سال ۱۴۰۱ یعنی تولید داخلی و علی‌القاعده به مفهوم مونتاژ داخلی نیست، بلکه به مفهوم بومی بودن تولید است به‌گونه‌ای که وابستگی به خارج کاهش یابد؛ این بدان معناست که تولیدات نیاز‌های ضروری باید در داخل کشور صورت گیرد تا نیاز‌های جامعه بدون تکانه‌های اقتصادی تولید و تأمین شود.
هدف‌گذاری تولید
در هدف‌گذاری تولید در کشور باید تمرکز بر تأمین نیاز‌های جامعه باشد به‌نحوی‌که واردات را به‌شدت کاهش داده و حتی در بسیاری از موارد بی‌نیاز از واردات شویم، به‌خصوص در کالا‌های اساسی مردم و جامعه، کالا‌های کلیدی و حیاتی کشور، کالا‌های زیاد ارزبر، کالا‌های پرمصرف جامعه و در اولویت آنها نیز تولید کالا‌هایی که در معرض تحریم دشمنان قرار دارند، است. علی‌القاعده کالا‌های لوکس، تزیینی، تجملی، تشریفاتی، آرایشی، تفننی و… ضمن اینکه در شرایط تحریم کشور باید ممنوع‌الورود باشند بایستی در اولویت آخر تولید قرار داشته باشند.
ب - دانش‌بنیان
دانِش، مجموعه دانستنی‌هایی است که بشر برای زندگی خود از آنها بهره می‌گیرد. با رشد دانش دانستنی‌های بشر طبقه‌بندی‌شده و حوزه‌های مختلف و تخصصی دانش شکل‌گرفته است.
علم دانش‌شناسی، با سه عنصر داده، اطلاعات و دانش سروکار دارد؛ به عبارت دیگر، دانش‌شناسی به بحث و بررسی پیرامون دانش و عناصر سازنده آن، یعنی داده و اطلاعات می‌پردازد.
دانش به انواع دانش عمومی؛ دانش فردی، دانش درونی و دانش برونی تقسیم کرده‌اند و یا از «انواع دانش و اشکال مختلف سازمانی» سه نوع دانش نهان؛ دانش صریح؛ دانش نظری و تئوریکی را نام برده می‌شود.
دانش نافع
علم نافع که در برخی دعا‌ها آمده، علمى است که برای فرد یا جامعه اسلامى و بشرى منفعت داشته باشد و به عبارت دیگر هر علمى که نیاز مردم و جامعه را تأمین کند بنابراین علم پزشکى و کشاورزى و صنعت و توحیدی و فقه.... علم نافع است. علومی که سبب استقلال اقتصادى، سیاسى، فرهنگی و همچنین شکوفایی کشور می‌گردند. علم نافع؛ دانشی است در مسیر عبودیت الهی و احیای دین و تأمین نیاز‌های دنیایی که مطابق و هماهنگ با فطرت انسان و عقل و در جهت خیر و صلاح فردی جامعه بشری است. بنیان، به معنی اساس، بن، بنیاد، پایه، پی، شالوده و مبنا میباشد.
در کار‌های بنیادین علم و دانش بایستی آیه ۴ شریفه سوره صف مورد توجه قرار گیرد: «إنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُمْ بُنْیَانٌ مَرْصُوصٌ؛ خدا آن مؤمنان را که در راه او در صف جهاد با کافران، مانند بنیان و سدی آهنین همدست و پایدارند بسیار دوست می‌دارد.» تعبیر «بنیان مرصوص» اشاره به استقامت، اتحاد و همدلی مؤمنان دارد؛ که بنیانشان مرصوص به مفهوم استحکام و یکپارچگى در راستای هدف والا برخوردار باشد.
دانش‌بنیان به مفهوم متمرکز و مبتنی بر دانش و فناوری بوده و شرکت دانش‌بنیان؛ شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی شامل گسترش، کاربرد نوآوری و تجاری‌سازی نتایج حاصل از تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر، باارزش افزوده فراوان فعالیت می‌کند و مشمول حمایت‌های قانونی می‌باشند.
ج- اشتغال آفرین
اشتغال از ریشه شغل و به معنی مشغول به کاری شدن؛ شغل داشتن، کسب و حرفه کار داشتن میباشد. آفرین از آفرینش گرفته‌شده و به معنی ابداع، انشا، تکوین، خلق، خلقت، صنع، میباشد.
اشتغال آفرین به مفهوم ایجاد شغل و کسب و پیشه برای افراد واجد شغل از طریق بسترسازی و یا ایجاد مشاغل جدید و یا فراهم شدن استخدام کارگران و کارمندان بیشتر یا ایجاد واحد‌های تولیدی، اداری یا خدماتی بیشتر میباشد. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در دو سال گذشته حدود ۱۱ الی ۱۲ درصد بوده است و بر اساس آمار‌های موجود حدود ۳ تا ۳.۵ میلیون بیکار در کشور وجود دارد.
راهکارهای تحقق شعار «تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال آفرین»
حمایت و پشتیبانی از افراد خلاق و کارآفرین برای افزایش تولید و صادرات و در نهایت تبدیل کشور به یک قدرت اقتصادی ضروری و راهبردی است برای تحقق بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در راستای شعار سال، همه باید ریل‌گذاری اقتصادی را با هدف تولید و داشتن استقلال و بی اثرکردن تحریم‌ها در دستور کار قرار دهند.
بیانیه «گام دوم انقلاب» توسط مقام معظم رهبری (مدظله العالی) خطاب به ملت ایران و به‌ویژه جوانان و تاکید ایشان در پیام نوروزی امسال به ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان توسط دانش آموختگان دانشگاهی توجه دارد شرکت‌های دانش بنیان به عنوان موتور پیشران کشور در عرصه علم و فنّاوری و ایجاد زیرساخت‌های حیاتی و اقتصادی و عمرانی و ثمرات بالنده این شرکت‌ها تاکنون باید به فراگیرتر شدن آنها در ایجاد و توسعه اشتغال توجه جدی شود.
قید‌های جهت دهنده، تعیین کننده و سرنوشت ساز در بیانات مقام عظمای ولایت در تعیین شعار سال۱۴۰۱ یعنی دانش بنیان و اشتغال آفرین فعالیت‌ها اشاره دارد حل مسائل اقتصادی کشور با رواج تولید ملی و رونق تولید ملی امکان پذیر است که معظم له تاکید داشته و با تولید قطعاً افزایش رشد اقتصادی و توسعه اشتغال امکان پذیر است.
با حمایت از شرکت‌های دانش بنیان، زمینه‌ها و زیرساخت‌های لازم برای تولید کالا‌ها در کشور فراهم می‌شود، تجربه بسیار ارزشمند تولید محصولات دانش بنیان در داخل کشور نشان داده است که ایران و ایرانی امکان تولید هرکالا و محصولی در راستای عدم وابستگی به سایر کشور‌ها و ایجاد اشتغال‌های جدید را دارد.
لازم به ذکر است سیاست نامگذاری سالهای متمادی با شعارهای اقتصادی، صرفا محدود به سال مربوط به خود نبوده و نیاز است برآیند کلی آنها مورد بررسی قرار گیرد. به عنوان مثال رهبر انقلاب شعار راهبردی سال 1400 را تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها قرار دادند و به تبیین آن پرداختند. بسیاری از دستگاههای اجرایی و همچنین نهادهای قانونگذار در این سال رفع موانع غیرضروری تولید را در دستور کار خود قرار دادند. از این موارد می توان به قانون تسهیل موانع کسب و کار مصوب مجلس شورای اسلامی اشاره کرد. این طرح در جلسه علنی روز 24 شهریورماه سال 1400 با 203 رأی موافق به تصویب رسید که تصویب این طرح از همه انحصارطلبی‌ها جلوگیری و رقابت جدی در فضای کسب و کار به ارمغان خواهد آورد.هرچند که تلاش‌هایی در گذشته انجام شده تا فضای کسب و کار بهبود پیدا کند، اما خیلی از کسب و کارها به صورت مبهم و انحصاری در اختیار طبقه و گروه خاصی بود و یا داشتن برخی از مشاغل بوروکراسی بسیار پیچیده و سختی داشت که افراد نمی توانستند وارد این مشاغل شوند. براساس این طرح ایجاد هرگونه محدودیت خارج از چارچوب مصوب در مسیر صدور مجوز برای کسب و کارها حذف شده، به نحوی که موانعی مانندوجود محدودیت در ظرفیت، تعداد، موارد صنفی، فاصله جغرافیایی و اشباع بازار رفع شده است. از سوی دیگر دولت نیز مجدانه در حال پیگیری صدور این مجوزها و رفع موانع غیر ضروری میباشد.
نقش دانشگاهها و اساتید در تحقق شعار سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال آفرین»
اساتید دانشگاهها یکی از نقش آفرینان اصلی شعار «تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین» بوده و شرکت‌های دانش بنیانِ این عرصه، نقش ویژه‌ای در پیشرفت وتوسعه علمی کشور در زمینه‌های فرهنگی‌هنری، اجتماعی، فناوری و نیز اقتصادی بر عهده دارند. نباید فراموش کنیم که دانشگاهها زیربنا و موتور اصلی پیشران تحول در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... کشور به شمار می‌رود.
مقام معظم رهبری سال1401 را سال «تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین» معرفی کردند. روشن است که هدف معظم‌له انجام یک کار نمایشی نبوده و ریل گذاری هدفمندِ حرکت‌های نظام را مدنظر دارند. آن‌چه که در این نامگذاری قابل توجه و تامل است، تأکید بر دانش بنیان بودن تولید، به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز آن است که با مفهوم اخیر جهادتبیین نیز پیوندی عمیق دارد. برای افرادی که علایق و انگیزه‌های متمرکزتری بر حوزه‌های انسانی، اجتماعی و عرصه فرهنگ داشته و با اقتصاد و صنعت، پیوند کمتری دارند، نکته قابل ذکر، گذر از برداشت رایج از مفهوم تولید دانش بنیان است.
در این برداشت از دانش، تولید منحصر در علوم تجربی نبوده و علوم انسانی و اجتماعی را نیز دربرمی‌گیرد. در حقیقت همان قدر که توجه به تولید دانش بنیان در علوم تجربی دارای اهمیت است، به هیچ وجه نباید از علوم انسانی و اجتماعی دانش بنیان غافل شد چرا که زیربنای و زیرساخت هر جامعه متمدن توجه عمیق و دقیق به علوم انسانی و نخبه‌پروری در این زمینه است. از این روی استید دانشگاهها با فعالیت و توجه ویژه در تولید صنایع و تولیدات دانش بنیان فرهنگی که زیربنای اصلی در علوم انسانی و اجتماعی هستند، نقشی پررنگ در تحقق شعار سال خواهند داشت.
در تقابل همه جانبه با هجمه‌های «فرهنگی»، «رسانه‌ای» و «شناختی» دشمن، رویکردها و راهبردهای صرفاً تدافعی جنگ مردود بوده و نیازمند استراتژی «برون‌گرایی»، «بازدارندگی فعال» و «مقاوم‌سازی» فرهنگی آن هم در بهترین سطح آن هستیم. همچنین گسترش نفوذ فرهنگى و تقویت جایگاه کشور در عرصه‌هاى بین‌المللى»، «حراست از هویت ملى و متمایزسازى فرهنگ ملى در برابر فرهنگ‌هاى بیگانه و فرآیند جهانى‌سازى» ، «مقاومت در برابر تهاجم فرهنگى»، «توسعه اجتماعى و احیا و ترویج سبک زندگى اسلامى‌ایرانى»، «تمدن سازی نوین اسلامی»، و... "در گام دوم انقلاب" از جمله دلایلی است که نقش و اهمیت اساتید علوم انسانی و علوم اجتماعی و ضرورت حمایت از محصولات و خدمات حوزه راهبردی فناوری‌های نرم در کشور را بیشتر کرده است.
اینکه بخواهیم تحولی اساسی در کشور اتفاق بیفتد و دانشگاه و اکوسیستم علم و فناوری بتواند نقش خود را در حل مسائل اجتماعی، تولید دانش‌بنیان، نگهداشت نخبگان و بهره‌گیری از ظرفیت‌های آنها ایفا کند، به میزان توجه ما به کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و توسعه آنها بستگی دارد. راهکار اساسی‌تر افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، تقویت زیست‌بوم کارآفرینی دانشگاه‌های کشور است. مخزن اصلی نیروی انسانی جوان و تحصیل‌کرده، دانشگاهها هستند. جوانان بهترین سالهای عمر خود را در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا در دانشگاهها می‌گذرانند. دانشگاه می‌تواند در شکل‌بخشیدن به مسیر حرفه‌ای دانشجویان، تقویت مهارت‌های حرفه‌ای آنان و آماده‌تر شدن آنها برای کارآفرینی مؤثر باشد. نکته مهم که معمولاً فراموش می‌شود این است که ما صرفاً به کارآفرین نیاز نداریم و توسعه بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان موجود، مستلزم جذب کارکنان توانمند است. لذا دانشگاهها بجز مهارت‌های کارآفرینی، باید تقویت مهارت‌های حرفه‌ای و شغلی را نیز جدی‌تر دنبال کنند. زیست‌بوم‌های کارآفرینی دانشگاهی کارکردهای متعددی دارند، از الهام‌بخشی و تقویت امید و اعتماد به نفس دانشجویان گرفته تا آموزش و مشاوره و تأمین سرمایه اولیه لازم برای ایجاد یک کسب‌وکار. امسال بیش از پیش تلاش بر این است تا شتابدهنده‌ها را به دانشگاهها متصل شوند. به نظر می‌رسد در حال حاضر بخش اعظم دانشجویان ما با سازوکارهای کارآفرینی آشنا نیستند و از سوی دیگر، بسیاری از شتابدهنده‌ها نیز نتوانسته‌اند آن طور که باید و شاید خود را به دانشجویان مستعد معرفی کنند. شتابدهنده‌های دانش‌بنیان می‌توانند سرمایه بذری مورد نیاز برای رشد استارت‌آپ‌های خود را در قالب تسهیلات قرض‌الحسنه یا سرمایه جسورانه دریافت کنند.
آگاهی‌بخشی و تشویق شرکت‌های بزرگ صنعتی به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و همکاری فناورانه با کوچکترها در قالب‌های مختلف، از جمله مشارکت در طرحهای پژوهشی مورد نیاز خود با دانشگاهها و اساتید دانشگاهی و همچنین تأمین سرمایه صندوق‌های پژوهش و فناوری یا صندوق‌های جسورانه می‌تواند در توسعه کیفی و کمی شرکت‌های دانش‌بنیان مؤثر باشد. همکاری شرکت‌های بزرگ کشور مانند پتروشیمی‌ها، بانک‌ها، بیمه‌ها، اپراتورهای مخابراتی و امثال آنها با فناوران دانشگاهی کشور می‌تواند یک همکاری برنده_برنده باشد که به شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان جدید منجر می‌شود. اغلب شرکت‌های بزرگ جهان برای حفظ مزیت رقابتی خود به نوآوری باز روی آورده‌اند و با ایجاد مرکز نوآوری، شتابدهنده یا سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی، توان توسعه فناوری و نوآوری خود را دوچندان می‌کنند.
جمع‌بندی
این بند از بیانیه گام دوم انقلاب باید مورد توجه بیشتر قرار بگیرد: «دهه دوم چشم‌انداز باید زمان تمرکز بر بهره‌برداری از دستاورد‌های گذشته و نیز ظرفیت‌های استفاده‌نشده باشد تا پیشرفت کشور ازجمله در بخش تولید و اقتصاد ملی ارتقاء یابد.»
علوم و فناوری کشور که قبل از انقلاب با عقب‌افتادگی علمی مواجه بودیم؛ و در چله اول انقلاب رستخیز علمی آغاز شده و در گام دوم انقلاب در گرو حمایت از طرحهای دانش‌بنیان در جهاد علمی میباشد. اشتغال‌زایی در بخش دانش‌بنیان کم‌هزینه‌تر بوده و امکان جذب انبوه فارغ‌التحصیلان دانشگاهها را فراهم ساخته و موتور مولد تولید بوده و کلید پیشرفت پایدار کشور تلقی می‌شود؛ و می‌توان گفت با زیرساخت‌های ایجاد شده؛ اولویت سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی بوده و یکی از راهکارهای مهم برای کاهش بیکاری و اشتغال‌زایی، سرمایه‌گذاری در تولید مبتنی بر دانش‌بنیان است. لازم به بیان است که محصول یک فرایند دانش‌بنیان، فناوری پیشرفته و روزآمد است و طبیعی‌ست که محصولِ دانش انسانی و اجتماعی نیز، "با درک اهمیت نقش این حوزه استراتژیک در کشور"، یک فناوری موثر و روزآمد برای حکمرانی مطلوب‌تر در عرصه جامعه انسانی است.
همه سازمان‌ها و نهاد‌ها و حتی بخش خصوصی بایستی شعار سال را در بخش‌های تولید کار خود، دانش‌بنیانی و اشتغال آفرینی در حوزه کاری خویش مورد مداقه قرار داده تا ان‌شاالله اشتغال، همه افراد مستعد کار کردن را در برگرفته و تولید مبتنی بر دانش‌بنیان و فناوری پایه ارتقا یافته و ضمن رفع مشکلات عمومی؛ اقتصاد کشور شکوفا گردیده و تمدن نوین اسلامی در گام دوم انقلاب شکل‌گرفته و زمینه‌ساز ظهور مهدوی (عج) گردد.
افزودن دیدگاه جدید